Η γη, η μητέρα όλων των πλασμάτων

Στο άκουσμα της λέξης “γη”, πλήθος εικόνων πλημμυρίζει το νου μας. Κάποιες παραπέμπουν στο μικρό γαλάζιο πλανήτη που ακάματα διαγράφει την πορεία του γύρω από τον ήλιο. Ορισμένες συνδέονται με το χώμα που φιλοξενεί το θαύμα της ζωής, ενώ άλλες με το μέρος εκείνο που ριζώνει η ύπαρξή μας.

Με ποιες λέξεις, όμως, αναφέρονταν σε αυτήν οι πρόγονοί μας;

Η Γη και η Γαία

Στ᾽ αλήθεια πρώτα‒πρώτα το Χάος έγινε. Κι ύστερα
η πλατύστερνη η Γη, η σταθερή πάντοτε έδρα όλων των αθανάτων
που την κορφή κατέχουνε του χιονισμένου Ολύμπου,
και τα ζοφώδη Τάρταρα στο μυχό της γης με τους πλατιούς τους δρόμους.

(Θεογονία Ησιόδου στ. 117 κ.ε.)

Η λέξη “γῆ” χρησιμοποιο΄ύνταν στην αρχαιότητα σε αντίθεση προς τον ουρανό ή δήλωνε την ξηρά σε αντιδιαστολή προς τη θάλασσα. Επίσης, η γη ήταν ένα από τα τέσσερα στοιχεία της φὐσης (γῆ, ἀἠρ, ὕδωρ, πῦρ). Ακόμη, δήλωνε το έδαφος, τη χώρα ή το χώμα που οργώνεται.

Μάλιστα, το επίθετο γηγενής δήλωνε αυτόν που έχει γεννηθεί από τη γη και αναφερόταν κυρίως στους πρωτόγονους ανθρώπους.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες ζητούσαν γῆν καί ὕδωρ απ’ τις πόλεις και τους λαούς που τους παραδίδονταν.

Ο τύπος γη απαντά σπάνια στον Όμηρο, συχνά στον Ησύχιο, ενώ στον αττικό πεζό λόγο χρησιμοποιείται αποκλειστικά αντί του γαία.

Η λέξη “γαῖα” (σπανιότερα αἶα) δήλωνε τη γήινη σφαίρα, τη θεά που γέννησε θεούς και ανθρώπους («παμμήτωρ Γαῖα»), τη χώρα, τον τόπο.

Η άρουρα

Ο όρος ἄρουρα χρησιμοποιούνταν κυρίως για να δηλώσει την καλλιεργημένη ή καλλιεργήσιμη περιοχή, τα χωράφια, τους αγρούς. το έδαφος και το χώμα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, αξιοποιούνταν και μεταφορικά για τη γυναίκα που δέχεται σπέρμα και τεκνοποιεί.

Είναι εμφανής η ετυμολογική της συγγένεια με τις λέξεις: άροτρο, άροση. Επίσης, η λέξη αρουραίος αρχικά προσδιόριζε τη λέξη “μῦς” (=ποντίκι) και δήλωνε το ποντίκι των αγρών.

Η χθών

H χθών (-ονός) ήταν προσωποποιημένη θεότητα της γης, που ταυτίζεται με τη Γαία και την οποία θεωρούσαν μητέρα των Τιτάνων, των Σειρήνων, των Γιγάντων και του Τυφώνος

Δήλωνε, ακόμη, τη γη, την οικουμένη, τον κόσμο, το έδαφος, το χώμα και κατ’΄ επέκταση τα βάθη της γης, τον Κάτω Κόσμο, τον Άδη.

Οι «ὑπό χθονός» είναι αυτοί που βρίσκονται στον Κάτω κόσμο, οι νεκροί (Αισχύλ.), ενώ οι Ερινύες αποκαλούνταν «αἱ κατὰ χθονὸς θεαί».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το επίθετο πλουτόχθων δήλωνε αυτόν που ήταν πλούσιος σε επίγειους θησαυρούς και στον Αισχύλο πιθσνότατα χρησιμοποιείται για τα μεταλλεία αργύρου στο Λαύριο.

Ενώ τα επίθετα ἐνοσίχθων και ἐλελίχθων δηλώνουν αυτόν που σείει τη γη (επίθ. του Ποσειδώνος).

Στα νέα ελληνικά το επίθετο υποχθόνιος και καταχθόνιος αναφέρονται σε αυτό που βρίσκεται κάτω από τη γη, αλλά παράλληλα δηλώνουν και αυτόν που λειτουργεί υπόγεια, τον ύπουλο, το σατανικό.

Τ΄έλος, το επίθετο αυτόχθων χρησιμοποιείται για να δηλώσει αυτόν που γεννήθηκε και κατοικεί στον ίδιο τόπο με τους προγόνους του, τον ντόπιο.