Ο Ηράκλειτος, ο φιλόσοφος από την Έφεσο, που έζησε κατά τον 6ο με 5ο αιώνα π.Χ., είναι ίσως ένα από τα πιο λαμπρά πνεύματα της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας.
Λίγα λόγια για τη ζωή του
Ελάχιστα γνωρίζουμε για το βίο αυτού του μεγάλου φιλοσόφου.
Η ζωή του Ηρακλείτου, όπως αυτή αποτυπώθηκε από τον Διογένη τον Λαέρτιο, είναι στην πραγματικότητα ένα κράμα ελληνιστικών ανεκδότων, που βασίζονται σε αναφορές που βρέθηκαν σε διάφορα διασωθέντα αποσπάσματα.
Σύμφωνα με κάποιες πηγές, ο Ηράκλειτος, ο οποίος είχε αριστοκρατική καταγωγή, αρνήθηκε να ασχοληθεί με την πολιτική ή να νομοθετήσει για την Έφεσο, δείχνοντας σύμφωνα με κάποιους την περιφρόνηση του προς τους συμπολίτες του.
Πιθανότατα πιο αξιόπιστη είναι η πληροφορία πως παραχώρησε το κληρονομικό και τιμητικό τίτλο του “βασιλιά” στο νεότερο αδελφό του. (Καν, 2011)
Ο ίδιος δεν ίδρυσε κάποια σχολή και δεν επιδίωξε τη διάδοση των ιδεών του.
Εντούτοις, το βάθος της σκέψης του τον καθιστά μια από τις σημαντικότερες πνευματικές φυσιογνωμίας με διεθνή εμβέλεια.
Η φιλοσοφία του Ηρακλείτου παραμένει αστείρευτη πηγή έμπνευσης και πνευματικής αφύπνισης.
Γιατί θεωρείται σκοτεινός φιλόσοφος;
Η σκέψη του Ηρακλείτου δεν είναι εύκολα προσπελάσιμη.
Μάλιστα, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος στο έργο του Βίοι Φιλοσόφων (2.22), όταν ο Ευριπίδης έδωσε στον Σωκράτη ένα σύγγραμμα του Ηρακλείτου, εκείνος παρατήρησε :
“ἃ μὲν συνῆκα, γενναῖα: οἶμαι δὲ καὶ ἃ μὴ συνῆκα: πλὴν Δηλίου γέ τινος δεῖται κολυμβητοῦ.”
(=όσα κατάλαβα μου φάνηκαν εξαιρετικά (γενναῖα)· το ίδιο νομίζω και όσα δεν κατάλαβα· χρειάζεται όμως ένας Δήλιος κολυμβητής)
Ο αινιγματικός αυτός φιλόσοφος θεωρούσε την εύρεση της αλήθειας έργο κοπιώδες και απαιτητικό.
Ως εκ τούτου, ο μελετητής του έργου του αισθάνεται να ακροβατεί ανάμεσα στην αλήθεια και την πλάνη.
Ποτέ δεν μπορεί να είναι βέβαιος πως έχει αιχμαλωτίσει το νόημα που επιμελώς κρύβεται πίσω από τις φράσεις του Ηρακλείτου.
Η εσωτερική αναζήτηση.
Ἐδιζησάμην ἐμεωυτόν (=αναζήτησα τον εαυτό μου).
Η εσωτερική αναζήτηση, η εύρεση του πραγματικού μας εαυτού, η επαφή με την αλήθεια μας αποτελούν πυρηνικά στοιχεία της σκέψης του Ηρακλείτου.
Η ιδέα της συνεχούς αλλαγής
Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, τίποτα στο σύμπαν δε μένει σταθερό. Όλα υπόκεινται σε αλλαγή:
Τά πάντα ῥεῖ (=τα πάντα ρέουν)
ποταμῷ γάρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δίς τῷ αὐτῷ (=δεν μπορεί να μπει κανείς στον ίδιο ποταμό δύο φορές)
Η αλαζονεία ως εμπόδιο της πνευματικής εξέλιξης
Ο άνθρωπος που διακρίνεται για την πνευματική του δύναμη είναι πιθανό να οδηγηθεί στην οίηση, στην αλαζονεία.
Ο Ηράκλειτος, όμως, θεωρούσε τὴν οἴησιν προκοπῆς ἐγκοπήν.
Για εκείνον η έπαρση ανακόπτει την πρόοδο, παρεμποδίζει την εξέλιξη, εγκλωβίζει τον άνθρωπο στη φυλακή της αυταρέσκειας.
Ολοκληρώνοντας…
Η ερμηνεία της σκέψης του Ηρακλείτου είναι μια πνευματική άσκηση με αυξημένο βαθμό δυσκολίας.
Οι φράσεις του -σπαράγματα της σοφίας και της οξυδέρκειάς του- αποτελούν κάλεσμα για πνευματική αναζήτηση, προτροπή για ενδοσκόπηση και εσωτερική καλλιέργεια.
Βιβλιογραφία: Καν, Τ. (2011). Η Τέχνη και η Σκέψη του Ηρακλείτου. Αθήνα: Ενάλιος.
Ανδριάνα Γ.Ρ.
Μπορεί να σας ενδιαφέρουν: Επίκουρος: ο κήπος της ευτυχίας
Comments are closed.