Γιατί οι άνθρωποι λένε ψέματα; Μπορεί αυτή η ερώτηση να ακούγεται απλή, όμως η απάντησή της είναι πιο σύνθετη.
Σύμφωνα με τον Paul Ekman, κορυφαίο Αμερικανό ψυχολόγο και πρωτοπόρο στη μελέτη των συναισθημάτων, οι περισσότεροι από εμάς καθοδηγούμαστε από τα ίδια κίνητρα κάθε φορά που λέμε ψέματα.
Μάλιστα μία σειρά δεδομένων που συλλέχθηκαν από παιδιά και ενήλικες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι ψεύδονται για 9 λόγους:
1. Για να αποφύγουν την τιμωρία.
Αυτό είναι το πιο συχνά αναφερόμενο κίνητρο για να πει κάνεις ψέματα (τόσο από παιδιά όσο και από ενήλικες).
2. Για να λάβουν μια ανταμοιβή που δε θα μπορούσε να ληφθεί εύκολα με διαφορετικό τρόπο.
Αυτό είναι το δεύτερο πιο συχνά αναφερόμενο κίνητρο, τόσο από παιδιά όσο και από ενήλικες.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ψέμα αναφορικά με την προϋπηρεσία κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης για δουλειά, προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες πρόσληψης.
3. Για να προστατέψουν ένα άλλο άτομο από την τιμωρία.
Αυτό το ψέμα σχετίζεται με εκείνο για την αποφυγή προσωπικής τιμωρίας, με τη μόνη διαφορά ότι το κίνητρο είναι αντίστροφο.
Αυτό το είδος ψέματος μπορεί να λεχθεί μεταξύ συναδέλφων, φίλων, οικογένειας, ακόμη και μεταξύ αγνώστων.
4. Να προστατευθούν από την απειλή σωματικής βλάβης.
Αυτό το κίνητρο διαφέρει από την τιμωρία, γιατί η απειλή βλάβης δεν αποτελεί παράπτωμα.
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι όταν ένα παιδί είναι μόνο του στο σπίτι και λέει σε έναν άγνωστο που χτυπάει την πόρτα ότι ο πατέρας του κοιμάται τώρα και για αυτό να επιστρέψει αργότερα.
5. Να κερδίσουν τον θαυμασμό των άλλων.
Το να λέτε ψέματα για να αυξήσετε τη δημοτικότητά σας μπορεί να κυμαίνεται από «μικρά αθώα ψέματα» για να βελτιώσετε μια ιστορία που τυχόν διηγήστε έως τη δημιουργία μιας εντελώς νέας (κατασκευασμένης) περσόνας.
6. Για να βγουν από μια δύσκολη κοινωνική κατάσταση.
Τέτοια παραδείγματα αποτελούν το να βρίσκετε μία δικαιολογία για να φύγετε από ένα βαρετό πάρτι, αλλά και το να κλείνετε το τηλέφωνο επειδή τάχα κάποιος είναι στην πόρτα.
7. Για να αποφύγουν την αμηχανία.
Το παιδί που ισχυρίζεται ότι το βρεγμένο κάθισμα προήλθε από νερό, κι όχι από το βρεγμένο παντελόνι του, αποτελεί ένα παράδειγμα κατά το οποίο το παιδί δεν φοβάται την τιμωρία αλλά την αμηχανία στην οποία θα μπορούσε να βρεθεί λέγοντας την αλήθεια.
8. Να διατηρήσουν απόρρητη μια πληροφορία.
Για παράδειγμα, το ζευγάρι που ισχυρίζεται ότι απέφυγε τον γάμο επειδή το κόστος του ήταν πέρα από τις δυνατότητές του, ενώ στην πραγματικότητα απέφευγε την υποχρέωση να καλέσει μέλη της οικογένειας.
9. Να ασκούν εξουσία σε άλλους ελέγχοντας τις πληροφορίες που κατέχουν.
Αυτό το- ενσαρκωμένο από τον Χίτλερ -κίνητρο, είναι, αναμφισβήτητα, το πιο επικίνδυνο για να πει κανείς ψέματα.
Σίγουρα υπάρχουν περισσότερα κίνητρα για να πει κανείς ψέματα, τα οποία δεν εμπίπτουν σε καμία από τις παραπάνω εννέα κατηγορίες.
Αυτά μπορεί να αφορούν ασήμαντα ψέματα που λέγονται από ευγένεια ή διακριτικότητα, τα οποία δεν εντάσσονται εύκολα στα βασικά κίνητρα.
Ωστόσο, τα εννέα που αναφέρθηκαν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση για να εξηγήσουμε γιατί οι άνθρωποι λένε ψέματα.
Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν κάποιος μας λέει ψέματα;
Όταν κάποιος λέει ψέματα, το πρόσωπο εκπέμπει δύο μηνύματα: τι θέλει να δείξει ο ψεύτης και τι θέλει να κρύψει ο ψεύτης.
Συχνά, αυτά τα κρυμμένα συναισθήματα διαρρέουν με τη μορφή μιας μικροέκφρασης , μιας σύντομης (μισού δευτερολέπτου ή λιγότερο) ακούσιας έκφρασης προσώπου που αποκαλύπτει το αληθινό του συναίσθημα.
Ενώ ο Δρ. Ekman προειδοποιεί ότι μια μεμονωμένη μικροέκφραση δεν αποτελεί απόλυτη απόδειξη του ψέματος, οι μικροεκφράσεις είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές μη λεκτικές συμπεριφορές που πρέπει να έχουμε υπόψιν μας για να καταλάβουμε αν κάποιος είναι ανέντιμος.
Πότε το ψέμα μπορεί να γίνει ολέθριο;
«Το ψέμα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής», λέει ο Robert Feldman, PhD , καθηγητής ψυχολογικών και εγκεφαλικών επιστημών.
«Κατά μία έννοια, τα ψέματα είναι τα λιπαντικά που προωθούν την κοινωνική αλληλεπίδραση», συνεχίζει.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον ίδιο, όταν το ψέμα ξεφεύγει από τον έλεγχο του ατόμου, μπορεί να προκαλέσει όλεθρο στην προσωπική και την επαγγελματική του ζωή – ενδεχομένως καταστρέφοντας ακόμη και τις σχέσεις και την καριέρα του.
Το ψέμα εκτός ελέγχου είναι γνωστό ως ψυχαναγκαστικό ή παθολογικό ψέμα.
Οι ψυχαναγκαστικοί ψεύτες έχουν την ανάγκη να στολίζουν και να υπερβάλλουν.
Σύμφωνα με τον Paul Ekman, PhD : «Λένε ιστορίες που πιστεύουν ότι αξίζει να ακουστούν».
Όταν ερωτηθεί, λοιπόν, ένας ψυχαναγκαστικός ψεύτης ποια είναι η γνώμη του για ένα σημαντικό θέμα, είναι πιθανό να πει κάτι τέτοιο:
“Πολύ σοφή επιλογή το να ζητήσεις τη γνώμη μου. Πολλοί άνθρωποι το κάνουν. Ο περιφεριάρχης Αττικής μου ζήτησε, επίσης, να το σχολιάσω».
Οι παθολογικοί ψεύτες μπορεί να είναι ακόμα πιο τολμηροί.
Συνεχίζουν να λένε ψέματα, ακόμα κι αν ξέρουν ότι γνωρίζουμε ότι λένε ψέματα
“Οι δύο τύποι ψέματος είναι αρκετά παρόμοιοι και στην πραγματικότητα θα μπορούσαν να αποτελούν έναν όρο, αυτόν του ψυχαναγκαστικού -παθολογικού ψεύτη”, όπως παρατηρεί ο Ekman.
Το μόνο που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι συνδέονται με την παρορμητικότητα και την ανάγκη για εντυπωσιασμό του ατόμου, το οποίο δεν μπορεί να θεραπευτεί εάν δεν το επιθυμεί το ίδιο.
Τι λένε οι έρευνες σχετικά με το θέμα;
Ο εγκέφαλος του ψεύτη μπορεί να διαφέρει δομικά από τον μέσο εγκέφαλο.
Σε μια μελέτη στο The British Journal of Psychiatry , οι επιστήμονες έκαναν σαρώσεις στον εγκέφαλο ανθρώπων που ήταν παθολογικοί ψεύτες και σε άλλους που δεν ήταν, και διαπίστωσαν ότι οι ψεύτες είχαν περισσότερη λευκή ουσία στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου.
Κατέληξαν, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι η αύξηση της λευκής ουσίας μπορεί με κάποιο τρόπο να παρέχει στους «υπερ-ψεύτες» «τη γνωστική ικανότητα να λένε ψέματα».
Ενώ τα απλά καθημερινά ψέματα – όπως αυτά που λέτε όταν δε θέλετε να πληγώσετε τα συναισθήματα κάποιου – μπορεί να επιτελούν κάποιο σκοπό, τα παθολογικά ψέματα είναι άσκοπα κι ανούσια για τον αποδέκτη τους.
Σε κάθε περίπτωση τα ψέματα μπορούν να γίνουν αυτοενοχοποιητικά, καθιστώντας μας συχνά σε πολύ δύσκολη θέση.
Επιλέξτε την αλήθεια όσο πιο συχνά μπορείτε…
Πηγές: paulekman, cambridge, everydayhealth
Διαβάστε ακόμη:5 συνήθειες των συναισθηματικά δυνατών ανθρώπων
