Τι “ταπεινώνει” τη δημιουργική μας έκφραση;

Οι ψυχολόγοι ορίζουν τον όρο “creative mortification” (= ταπείνωση της δημιουργικότητας) ως “την απώλεια της προθυμίας κάποιου να επιδιώξει μια συγκεκριμένη δημιουργική φιλοδοξία μετά από ένα αρνητικό αποτέλεσμα απόδοσης”.

Με άλλα λόγια, όταν η εμπειρία του να μοιραστείς το δημιουργικό σου έργο με κάποιον του οποίου τη γνώμη εκτιμάς είναι σκληρή και εμπεριέχει επίκριση, χάνεις τη χαρά της δημιουργίας.

Ο όρος επινοήθηκε από τον καθηγητή και συγγραφέα Ronald Beghetto, με διεθνή αναγνώριση στο χώρο της δημιουργικής σκέψης και δράσης σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, ο οποίος αφηγείται τη δική του εμπειρία δημιουργικής ταπείνωσης:

Ως μαθητής λυκείου, αφού ο πατέρας μου πέθανε, για κάποιο λόγο άρχισα να γράφω ποίηση. Πήρα ενθάρρυνση από τον καθηγητή Αγγλικών μου να συνεχίσω να γράφω και άρχισα να σκέφτομαι ότι ίσως κάποια μέρα θα γίνω ποιητής. Στο κολέγιο, παρακολούθησα ένα σεμινάριο ποίησης και υπέβαλα μια συλλογή ποιημάτων [στον καθηγητή μου].

Εκείνος απάντησε  λέγοντας: “Ξέρεις, αυτό μπορεί να είναι καλό αν θέλεις να γίνεις συγγραφέας καρτών Hallmark, αλλά δεν είσαι ο John Keats”. Ο Keats ήταν ο ποιητικός μου ήρωας εκείνη την εποχή. Έτσι άφησα την ποιητική μου πένα κάτω και δεν την ξανάπιασα από τότε.

Ωστόσο, η κύρια έμπνευση του Beghetto για τον όρο αυτό ήταν ο πατέρας του, ένας λαμπρός εφευρέτης.

“Θυμάμαι πως ο πατέρας μου, ο οποίος μάλιστα είχε μερικές πατέντες, μοιραζόταν τις ιδέες του με την οικογένεια και γινόταν αντικείμενο χλευασμού. Μετά από λίγο, απλά σταμάτησε να μοιράζεται τις ιδέες του. Δεν κατέθεσε καμία πατέντα μετά από αυτό.

Πραγματικά δεν είχε πού να αναπτύξει τη δημιουργικότητά του. Ως παιδί, ένιωθα ότι το γεγονός ότι ο πατέρας μου δεν μπορούσε να εκφραστεί δημιουργικά τον κατέστρεψε κυριολεκτικά”.

Τι χαρακτηρίζει μια ταπεινωτική στιγμή;

 “Αυτό που διαπίστωσα στην αρχική διερευνητική μελέτη είναι μια ιδιαίτερη ντροπή, η οποία είναι πραγματικά μια μορφή αυτοκατηγορίας σε συνδυασμό με την πεποίθηση ότι δεν μπορείς να γίνεις καλύτερος” επισημαίνει ο Bergetto.

Στην ουσία, η εμπειρία της ντροπής στα άτομα που διαθέτουν μια σταθερή νοοτροπία είναι αυτή που οδηγεί στη δημιουργική ταπείνωση.

Η καθηγήτρια του Στάνφορντ Carol Dweck ορίζει τη σταθερή νοοτροπία ως την πεποίθηση ότι τα ταλέντα, η νοημοσύνη και οι ικανότητες (όπως η δημιουργικότητα) είναι παγιωμένες, ενώ η αναπτυξιακή νοοτροπία περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι μπορούν να βελτιωθούν και να αναπτυχθούν.

“Αν ο καθηγητής μου στην ποίηση είχε πει: “Επιτρέψτε μου να σας δείξω μερικούς στίχους που είναι πολλά υποσχόμενοι” ή “Επιτρέψτε μου να σας δείξω πώς να βελτιώσετε το ποίημά σας”, αυτό θα είχε κάνει όλη τη διαφορά”, τονίζει ο Beghetto.

Βέβαια, δεν μπορεί μόνο η αρνητική ενίσχυση  να οδηγήσει σε δημιουργική απογοήτευση, αλλά και ο υπερβολικός έπαινος. O  James C. Kaufman το ονομάζει  δημιουργικό μετριασμό. «Το American Idol είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτού», λέει. «Βλέπεις αυτούς τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι είναι πραγματικά υπέροχοι. Η οικογένειά τους και οι φίλοι τους τους λένε πόσο υπέροχοι είναι. Εάν λάβουν απολύτως φυσιολογική ανατροφοδότηση [από τους κριτές], θα αισθανθούν  απογοήτευση, επειδή τους λένε συνεχώς ότι είναι καταπληκτικοί.».

Μια διαφορετική προσέγγιση της δημιουργικότητας

Πολλοί από εμάς έχουμε την εντύπωση ότι η δημιουργικότητα περιορίζεται στις τέχνες -χορό, θέατρο, ζωγραφική, λογοτεχνία- αλλά στην πραγματικότητα αγγίζει τα περισσότερα μέρη της καθημερινότητάς μας, αφού οι ρίζες της δημιουργικότητας είναι η επίλυση προβλημάτων και οι καινοτόμοι τρόποι σκέψης.

Η δημιουργικότητα ορίζεται από τους μελετητές ως η παραγωγή κάτι καινοτόμου και κατάλληλου . «Αν οτιδήποτε νέο χαρακτηρίζεται ως δημιουργικό, τότε ο όρος χάνει το νόημά του», λέει ο Kaufman. «Ας υποθέσουμε ότι το άτομο που προσλάβατε για να επισκευάσει το δρόμο σας το σκέπασε με σαλάμι — αυτό θα ήταν πρωτότυπο, αλλά ακατάλληλο».

Πολλοί από εμάς έχουμε μεγαλώσει να πιστεύουμε ότι είτε είμαστε δημιουργικοί είτε δεν είμαστε.