Ο Επίκτητος γεννήθηκε περίπου στα μέσα του πρώτου μεταχριστιανικού αιώνα και έζησε για μεγάλο διάστημα ως δούλος στο σπίτι ενός πολύ ισχυρού άνδρα στη Ρώμη. Άλλωστε, το όνομά του σημαίνει “ο αποκτηθείς”.
Ο Επίκτητος ανήκει στην ομάδα των Στωικών. Η ιδέα της ελευθερίας συνιστά την πεμπτουσία της φιλοσοφίας του.
Αν και κατάφερε κάποια στιγμή να απελευθερωθεί, η δουλεία φαίνεται ότι επηρέασε καθοριστικά τον τρόπο σκέψης του και τον ιδεολογικό του προσανατολισμό.
Οι απαρχές της στωικής φιλοσοφίας τοποθετούνται στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. με ιδρυτή το Ζήνωνα τον Κιτιέα. Υποστήριζε ότι η ελευθερία είναι προνόμιο των σοφών, ενώ οι ανόητοι άνθρωποι είναι στην πραγματικότητα δούλοι.
Κεντρικός άξονας της σκέψης των Στωικών είναι η τέχνη της ζωής. Η τέχνη αυτή εδράζεται στη γνώση να ζούμε αρμονικά με το Σύμπαν, το οποίο, ως λογικό και αγαθό, μεταφέρει στον άνθρωπο τις ιδιότητές του.
Ο Επίκτητος πίστευε ότι κάποια πράγματα τα εξουσιάζουμε και κάποια άλλα όχι.
Υπάρχει, λοιπόν, μόνο ένας τρόπος να είμαστε ευτυχισμένοι κι αυτός είναι να σταματήσουμε να ασχολούμαστε με πράγματα πέρα από τον έλεγχό μας.
Ακολουθούν 9 αποσπάσματα, απαύγασμα της σοφίας του:
- Αν νομίζεις πως σου ανήκει μόνο ό, τι είναι δικό σου και πως δεν κατέχεις ό, τι δεν είναι δικό σου, πράγμα που ισχύει, κανείς δεν θα σε καταπιέσει ποτέ, κανείς δεν θα σε παρεμποδίσει, κανέναν δεν θα κατακρίνεις, κανέναν δε θα κατηγορήσεις, ούτε μία πράξη σου δεν θα είναι παρά τη θέλησή σου, κανένας δεν θα σε βλάψει, εχθρό δεν θα έχεις κανέναν, γιατί τίποτα βλαβερό δεν θα σου συμβεί.
- Δεν είναι τα ίδια τα πράγματα που προκαλούν ταραχή στους ανθρώπους, αλλά η άποψη που έχουν για τα πράγματα. Ο θάνατος, για παράδειγμα, δεν είναι κάτι φοβερό (διαφορετικά θα το θεωρούσε κάτι τέτοιο και ο Σωκράτης), αλλά το φοβερό είναι η άποψη ότι ο θάνατος είναι φοβερός.
- Μη λες ποτέ για κάτι “το έχασα”, αλλά να λες “το επέστρεψα”.
- Να κοιτάζεις καθημερινά τον θάνατο και την εξορία και ό, τι άλλο μοιάζει φοβερό, και πάνω από όλα τον θάνατο. Έτσι, δεν θα σκεφτείς ποτέ κάτι ταπεινό ούτε θα επιθυμήσεις κάτι υπερβολικά.
- Αν επιθυμείς τη φιλοσοφία να είσαι προετοιμασμένος να σε κοροϊδέψουν, γιατί θα σε χλευάσουν λέγοντας: “Τώρα μας ήρθε και κάνει το φιλόσοφο.” και “Από πού και ως πού τόση έπαρση;”. Αλλά εσύ να μην έχεις έπαρση και να μένεις σταθερός σε όσα σου φαίνονται καλύτερα, σαν να είσαι ταγμένος εκεί από τον θεό.
- Αν ποτέ σου συμβεί να στραφείς στα εξωτερικά πράγματα επειδή θέλεις να φανείς αρεστός σε κάποιον, να ξέρεις ότι έχεις βγει από τον σωστό δρόμο. Αρκέσου, λοιπόν, να είσαι σε όλα φιλόσοφος, κι αν θέλεις να σε θεωρούν τέτοιο και οι άλλοι να φαίνεσαι στον εαυτό σου φιλόσοφος και αυτό αρκεί.
- Αν σου πουν ότι κάποιος σε κακολογεί, μην απολογηθείς για όσα λέει, αλλά απάντησε ότι “αγνοούσε και τα άλλα σου ελαττώματα, γιατί αλλιώς δεν θα έλεγε μόνο αυτά”.
- Απόφευγε τα συμπόσια με ανθρώπους αδαείς. Κι αν κάποτε έρθει ο καιρός που θα χρειαστεί να το κάνεις, να εντείνεις την προσοχή σου μη τυχόν γίνεις κι εσύ αδαής. Γιατί να γνωρίζεις ότι, αν ο φίλος σου είναι βρομερός, κατ’ ανάγκη θα μολύνει και αυτόν τον οποίο συναναστρέφεται.
- Κανένας φοβισμένος ή λυπημένος ή ταραγμένος δεν είναι ελεύθερος, ενώ όποιος έχει απαλλαγεί από τους φόβους και τις ταραχές, με τον ίδιο τρόπο, έχει απαλλαγεί και από τη δουλεία.
Διαβάστε εδώ «Το Κυμβάλειον»: Ερμητική Επιστήμη και Αποκρυφισμός
Βιβλιογραφικές αναφορές
Long, A. A. (2019). Επίκτητος: Ο δρόμος για την ελευθερία. Αθήνα: Διόπτρα
