Ο φόβος είναι ένας από τους πιο βασικούς μηχανισμούς επιβίωσης που διαθέτει ο άνθρωπος. Μας προστατεύει από κινδύνους, μας προειδοποιεί να απομακρυνθούμε και κινητοποιεί το σώμα να αντιδράσει.
Όμως, τι συμβαίνει όταν κάποιος δεν μπορεί να νιώσει φόβο;
Αυτό είναι το σπάνιο και εντυπωσιακό φαινόμενο ανθρώπων που ζουν χωρίς την ικανότητα να τρομάζουν – ούτε καν μπροστά στον πιο άμεσο κίνδυνο.
Όταν ο φόβος εξαφανίζεται
Ο Jordy Cernik, από τη Βρετανία, υποβλήθηκε σε αφαίρεση των επινεφριδίων του για να αντιμετωπίσει το σύνδρομο Cushing, μια σπάνια πάθηση που προκαλεί υπερπαραγωγή κορτιζόλης – της ορμόνης του στρες.
Η επέμβαση πέτυχε… αλλά ίσως και πολύ καλά. Ο Jordy σταμάτησε να νιώθει άγχος, και σύντομα συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε να νιώσει φόβο.
Το κατάλαβε ένα απόγευμα στη Disneyland, όταν μπήκε σε τρενάκι τρόμου και δεν ένιωσε τίποτα: ούτε αδρεναλίνη, ούτε σφίξιμο στο στήθος, ούτε ταχυπαλμία.
Αργότερα, έκανε ελεύθερη πτώση από αεροπλάνο, zipline από γέφυρα και κατάβαση από το Shard του Λονδίνου, πάντα χωρίς τον παραμικρό πανικό.
Η περίπτωσή του είναι σπάνια, αλλά όχι μοναδική.
Η ασθένεια που «απενεργοποιεί» τον φόβο
Μερικοί άνθρωποι γεννιούνται με μια εξαιρετικά σπάνια γενετική πάθηση που λέγεται «Urbach-Wiethe (ή λιποειδής πρωτεϊνωση)».
Μέχρι σήμερα, έχουν διαγνωστεί μόλις 400 άτομα παγκοσμίως.
Η ασθένεια προκαλεί βλάβες στην αμυγδαλή του εγκεφάλου – ένα μικρό αμυγδαλωτό τμήμα βαθιά μέσα στους κροταφικούς λοβούς, υπεύθυνο για την επεξεργασία του φόβου και την ενεργοποίηση του μηχανισμού «μάχη ή φυγή».
Μια από τις πιο γνωστές περιπτώσεις είναι η γυναίκα που οι επιστήμονες ονομάζουν «SM». Μελετάται από τη δεκαετία του 1980 στο Πανεπιστήμιο της Iowa, καθώς η ασθένειά της κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά τις αμυγδαλές της.
«Δεν φοβόταν τίποτα»
Οι ερευνητές προσπάθησαν να την τρομάξουν με κάθε τρόπο.
Της έβαλαν να δει ταινίες τρόμου όπως «The Shining», «Silence of the Lambs» και «Blair Witch Project» – τίποτα.
Την πήγαν σε ένα στοιχειωμένο νοσοκομείο – πάλι τίποτα.
Ακόμη και όταν την έφεραν αντιμέτωπη με φίδια και αράχνες, αντί να απομακρυνθεί, ήθελε να τα αγγίξει!
Ο νευροψυχολόγος Justin Feinstein, που τη μελέτησε, είπε:
«Δεν έδειχνε απλώς έλλειψη φόβου· είχε σχεδόν μια παιδική περιέργεια να πλησιάσει τον κίνδυνο.»
Η SM μπορεί να νιώσει χαρά, λύπη ή θυμό, αλλά όχι φόβο.
Δεν μπορεί ούτε να αναγνωρίσει φοβισμένες εκφράσεις σε πρόσωπα άλλων ανθρώπων – βλέπει χαμόγελα και δάκρυα, αλλά όχι τρόμο.
Όταν ο φόβος προστατεύει
Η απουσία φόβου κάνει τη SM υπερβολικά κοινωνική, αλλά και ευάλωτη.
Έχει πέσει θύμα απειλών με μαχαίρι και όπλο, γιατί δεν μπορεί να εκτιμήσει τον κίνδυνο ή να «διαβάσει» την κακόβουλη πρόθεση.
Σε ένα πείραμα, οι ερευνητές μέτρησαν πόσο κοντά επιτρέπει σε έναν άγνωστο να την πλησιάσει.
Εκείνη ένιωθε άνετα στα 34 εκατοστά, τη μισή απόσταση από το φυσιολογικό!
Η αμυγδαλή, όπως φαίνεται, ρυθμίζει όχι μόνο τον φόβο του κινδύνου, αλλά και την αντίληψη του προσωπικού χώρου και της κοινωνικής απειλής.
Οι δύο «δρόμοι» του φόβου στον εγκέφαλο
Ο Feinstein και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν ότι ο φόβος δεν είναι ένας· υπάρχουν δύο διαφορετικοί νευρωνικοί δρόμοι που τον προκαλούν:
- Εξωτερικός φόβος: ο φόβος μπροστά σε απειλές από το περιβάλλον (φίδια, επίθεση, κίνδυνος). Αυτόν τον ελέγχει η αμυγδαλή, η οποία δίνει σήμα σε όλο το σώμα να ενεργοποιήσει την αντίδραση «μάχης ή φυγής».
- Εσωτερικός φόβος: ο φόβος από το ίδιο το σώμα (όπως η αίσθηση ασφυξίας). Αυτόν φαίνεται να ρυθμίζει ο εγκεφαλικός στέλεχος.
Σε ένα πείραμα, η SM κλήθηκε να εισπνεύσει διοξείδιο του άνθρακα, κάτι που προκαλεί πανικό σε ορισμένους ανθρώπους. Οι ερευνητές πίστευαν ότι δεν θα αντιδρούσε.
Αντίθετα, υπέστη πανικόβλητη κρίση φόβου, την πρώτη της στην ενήλικη ζωή.
Η ανακάλυψη αυτή απέδειξε ότι ο φόβος δεν είναι ενιαίος, αλλά πολύπλοκος και πολυεπίπεδος.
Γιατί ο φόβος είναι απαραίτητος
Ο φόβος είναι ένα βιολογικό εργαλείο επιβίωσης που υπάρχει σε όλα τα σπονδυλωτά ζώα.
Όπως εξηγεί ο Feinstein:
«Αν αφαιρέσεις την αμυγδαλή από ένα ζώο και το αφήσεις στη φύση, συνήθως πεθαίνει μέσα σε λίγες ώρες ή μέρες. Δεν αναγνωρίζει πλέον τον κίνδυνο».
Η SM, ωστόσο, έχει καταφέρει να ζήσει για περισσότερα από 50 χρόνια χωρίς φόβο — κι αυτό προκαλεί στους επιστήμονες μια νέα ερώτηση:
Μήπως ο φόβος δεν είναι τόσο απαραίτητος πια στον σύγχρονο κόσμο;
Στις δυτικές κοινωνίες, όπου οι βασικές ανάγκες επιβίωσης είναι εξασφαλισμένες, ο φόβος μπορεί να μετατρέπεται από μηχανισμό προστασίας σε πηγή άγχους και ψυχικής δυσφορίας.
Η ισορροπία του φόβου
Η ιστορία της SM και του Jordy Cernik δείχνει πως ο φόβος δεν είναι ούτε εχθρός ούτε φίλος. Είναι ένας αρχέγονος σύμμαχος, που μας βοηθά να αντιδρούμε στους κινδύνους – αλλά χρειάζεται ισορροπία.
Χωρίς καθόλου φόβο, ο άνθρωπος γίνεται ευάλωτος.
Με υπερβολικό φόβο, παραλύει.
Η πρόκληση της εποχής μας δεν είναι να εξαλείψουμε τον φόβο, αλλά να μάθουμε να τον κατανοούμε και να τον διαχειριζόμαστε.
Ίσως σας ενδιαφέρουν κι αυτά:
Φόβος εγκατάλειψης: τι είναι και πώς να τον αντιμετωπίσετε
Ατελοφοβία: όταν φοβάσαι να κάνεις λάθη
Με πληροφορίες από το bbc.com
Comments are closed.