Σε πολλές χώρες η εκπαίδευση ξεκινά με την εκμάθηση δεξιοτήτων, γνώσεων και την προετοιμασία για εξετάσεις.
Στην Ιαπωνία, όμως, τα πρώτα χρόνια της στοιχειώδους εκπαίδευσης -και ιδίως τα πρώτα τρία- δομούνται γύρω από ένα διαφορετικό άξονα: την ανάπτυξη χαρακτήρα, την κοινωνικότητα, την αλληλεπίδραση και την ηθική συμπεριφορά, προτού ξεκινήσει η πίεση των γραπτών αξιολογήσεων.
Η ηθική αγωγή και η εκπαίδευση χαρακτήρα στην Ιαπωνία
Η Ιαπωνία έχει ενσωματώσει στο εκπαιδευτικό της σύστημα την έννοια της ηθικής εκπαίδευσης (doutoku) – δηλαδή της καλλιέργειας αξιών όπως η σεβαστικότητα, η ευθύνη, η συνεργασία και η κοινωνική αλληλεγγύη – όχι ως ξεχωριστό γνωστικό μάθημα, αλλά ως καθημερινή πρακτική στο σχολείο.
Στα νηπιαγωγεία και στα πρώτα χρόνια του δημοτικού μέχρι την ηλικία των 10 περίπου ετών, η εκπαίδευση χαρακτηρίζεται συχνά ως character-based curriculum (πρόγραμμα βασισμένο στον χαρακτήρα), δηλαδή η ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως τόλμη, αυτενέργεια, πειθαρχία, υπευθυνότητα, συνεργασία και κοινωνικοποίηση είναι κεντρικό στοιχείο της καθημερινότητας.
Δεν πρόκειται για διδασκαλία ηθικής απλώς με λόγια, αλλά για πρακτική ενσωμάτωση στην καθημερινή ζωή του σχολείου: μέσα από τελετές, κανόνες, δραστηριότητες συν-διαχείρισης της τάξης, συμμετοχή στην καθαριότητα της σχολικής μονάδας και εργασία σε ομίλους.
Γιατί το κάνουν αυτό – και τι πετυχαίνουν
Ο στόχος είναι ότι, όταν οι μαθητές τεθούν μπροστά σε ακαδημαϊκές προκλήσεις, δεν θα αμυνθούν με άγχος, αλλά θα διαθέτουν υπομονή, ανθεκτικότητα, συμπαράσταση και ομαδικό πνεύμα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η σχέση μεταξύ μαθητών και σχολείου δεν βασίζεται μόνο στην απόδοση, αλλά και στο ανήκειν και την κοινωνική σύνδεση.
Για πολλούς εκπαιδευτικούς, το πρώτο τους έργο είναι να καλλιεργήσουν θεσμικές συνδέσεις: να βοηθήσουν τα παιδιά να συνδεθούν μεταξύ τους, να νιώσουν ότι ανήκουν, να διευκολύνουν τη φιλία και την ομαλή ένταξη.
Μάλιστα, σε έρευνες που ζητούν από δασκάλους να κατατάξουν τι θεωρούν πιο σημαντικό, η «προσωπική ανάπτυξη, αυτο-κατανόηση και σχέσεις ανθρώπων» συχνά κατατάσσονται ως πρωταρχικοί στόχοι, πιο πάνω από την ακαδημαϊκή αριστεία ή επαγγελματικές δεξιότητες.
Επιπλέον, η έρευνα μελετά την ποιότητα της πρώιμης παιδαγωγικής φροντίδας και εκπαίδευσης (ECEC) στην Ιαπωνία, όπου οι κατευθυντήριες γραμμές για τους παιδικούς σταθμούς και τα νηπιαγωγεία υποστηρίζουν ότι οι δραστηριότητες πρέπει να δίνουν έμφαση στη συνεργασία και τη ζωή στην ομάδα περισσότερο παρά στην ατομική επίδοση.
Παραδείγματα πρακτικών που ενισχύουν χαρακτήρα και δεξιότητες
- Τα παιδιά συχνά συμμετέχουν στην καθαριότητα των σχολικών χώρων -δεν υπάρχει εξωτερικό προσωπικό καθαρισμού για όλα. Με αυτόν τον τρόπο μαθαίνουν υπευθυνότητα, αυτοφροντίδα και συνεργασία.
- Η τάξη οργανώνεται ώστε οι μαθητές να έχουν λόγο: καθημερινές συγκεντρώσεις, συζητήσεις για τους κανόνες της τάξης, ρόλοι και γραμμές πράξεων είναι κοινές πρακτικές.
- Δεν γίνονται μεγάλες εξετάσεις στα πρώτα χρόνια· η αξιολόγηση είναι χαμηλού βαθμού, χωρίς άγχος, επικεντρωμένη στη συμπεριφορά και τη συμμετοχή.
Προκλήσεις και κρίσιμα ζητήματα
Φυσικά, αυτό το μοντέλο δεν είναι χωρίς προκλήσεις. Η ισορροπία μεταξύ χαρακτήρα και ακαδημαϊκής προετοιμασίας απαιτεί σωστό σχεδιασμό και πόρους.
Επίσης, η «συμπίεση» των αξιών στην καθημερινότητα απαιτεί συνέπεια από δασκάλους, υποστήριξη από το εκπαιδευτικό σύστημα και συνεργασία γονέων.
Επιπλέον, αν και η αρχιτεκτονική του προγράμματος υποστηρίζει συνεργατικές και ομαδικές πρακτικές, οι πιέσεις της αξιολόγησης και της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας μπορούν να φέρουν αντίσταση ή ασυνέπειες στην πράξη.
Συμπέρασμα
Η Ιαπωνία δείχνει πως η εκπαίδευση δεν χρειάζεται να ξεκινά με εξετάσεις και γνώση. Μπορεί πρώτα να στηρίξει το «μέσα» – το ήθος, τη συνύπαρξη, τη σύνδεση, την κατανόηση του άλλου – και κατόπιν να οικοδομήσει γνώση.
Καθιερώνοντας αξίες, συμπεριφορά και κοινωνική συνείδηση ως είσοδο στο σχολείο, τα παιδιά αποκτούν τη βάση να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ακαδημαϊκής ζωής χωρίς να χάσουν τον άνθρωπο μέσα τους.
Ας εμπνευστούμε: όχι μόνο τι διδάσκουμε, αλλά πώς φτιάχνουμε σχολεία που μεγαλώνουν χαρακτήρες, όχι μόνο μυαλά.
Ίσως σε ενδιαφέρουν κι αυτά:
Γιατί οι ιαπωνικοί κήποι μάς προσφέρουν μια μοναδική σωματική και πνευματική εμπειρία;
«Απεκπαιδεύω» τα παιδιά μου: Aποφασίζουν τι θέλουν να μάθουν και δεν τους διδάσκουμε τίποτα
Με πληροφορίες από το esearchgate.net
