Τι είναι το φαινόμενο Μαντέλα;

Το φαινόμενο Μαντέλα, επίσης γνωστό με τον όρο “ψευδής μνήμη”, συμβαίνει όταν το υποκείμενο πείθεται ότι μια ανάμνηση του είναι αληθινή, αλλά στην πραγματικότητα το συγκεκριμένο γεγονός δε συνέβη ποτέ.

Αυτή η ψευδής ανάμνηση συχνά δεν αφορά ένα μεμονωμένο άτομο, αλλά συνήθως την μοιράζονται μικρότερες ή μεγαλύτερες ομάδες ανθρώπων.

Γιατί, όμως, προκύπτει μια ψευδής ανάμνηση; Ποιες είναι οι αιτίες της και πώς είναι δυνατόν να καταλάβει κανείς ότι βρίσκεται αντιμέτωπος με μια ψευδή ανάμνηση;

Τι είναι το φαινόμενο Μαντέλα;

Ο όρος “φαινόμενο Μαντέλα” χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει μια ψευδή ανάμνηση. Το υποκείμενο είναι πεπεισμένο ότι έχει δει ή βιώσει μια κατάσταση,  ενώ στην πραγματικότητα η επινοημένη ανάμνηση προέρχεται από τη συνένωση θραυσμάτων άλλων αναμνήσεων.

Η ψευδής ανάμνηση μπορεί επίσης να εμφανιστεί, όταν το υποκείμενο αλλοιώνει ένα γεγονός που συνέβη πραγματικά ή να προκύψει ως μια μορφή “δημιουργικής αντιστάθμισης” των κενών μνήμης.

Το φαινόμενο Μαντέλα επηρεάζει συγκεκριμένα τη συλλογική μνήμη, όταν πολλοί άνθρωποι αλλοιώνουν γεγονότα που συνέβησαν πραγματικά, παραμορφώνοντας έτσι τη μνήμη, ή “εφευρίσκουν” μη αυθεντικές αναμνήσεις.

Γιατί ονομάζεται φαινόμενο Μαντέλα;

Το φαινόμενο αυτό πήρε το όνομά του από τον Νέλσον Μαντέλα, κάτοχο του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης, ιστορικό ακτιβιστή κατά του απαρτχάιντ και πρόεδρο του κράτους της Νότιας Αφρικής.

Αναλυτικά, η συγγραφέας Fiona Broome, σε μια συνάντηση με λάτρεις της επιστημονικής φαντασίας, πληροφορήθηκε ότι ο Μαντέλα είχε πεθάνει στη φυλακή τη δεκαετία του 1980. Η Broome ήταν πεπεισμένη γι’ αυτήν την ανάμνηση, την οποία μοιράστηκαν και άλλοι άνθρωποι και ενισχύθηκε από τις ζωηρά αναφερόμενες λεπτομέρειες.

Η Broome έγραψε στη συνέχεια ένα άρθρο σχετικά με αυτό. Το 2019 κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους μια ταινία με τίτλο The Mandela Effect. Στην πραγματικότητα ο Μαντέλα πέθανε το 2013, μετά από πολλά χρόνια ελευθερίας.

Παραδείγματα του φαινομένου Μαντέλα

Είναι δυνατόν να αναφερθούν ορισμένα παραδείγματα του φαινομένου Μαντέλα που προέρχονται κυρίως από την ποπ κουλτούρα:

Η φράση “Λουκ, είμαι ο πατέρας σου” υποτίθεται ότι ειπώθηκε από τον Darth Vader, τον κατεξοχήν ανταγωνιστή του έπους επιστημονικής φαντασίας Star Wars. Αλλά μια προσεκτική ακρόαση της αρχικής σειράς διαλύει κάθε αμφιβολία ως προς αυτό.

Η Χιονάτη, σύμφωνα με τη συλλογική μνήμη, προφέρει τη φράση “Καθρέφτη, καθρέφτη των επιθυμιών μου, ποια είναι η ωραιότερη όλων;”. Η ακριβής φράση είναι στην πραγματικότητα “Καθρέφτη, υπηρέτη των επιθυμιών μου”.

Το φαινόμενο Μαντέλα δεν συμβαίνει μόνο όταν η μνήμη αλλοιώνεται αναφορικά με ταινίες ή γενικότερα  έργα της φαντασίας.

Το φαινόμενο αυτό μπορεί, επίσης, να επηρεάσει την αντίληψή μας για ιστορικά γεγονότα, όπως υποδηλώνει και το ίδιο το όνομα του φαινομένου.

Ένα δεύτερο ιστορικό παράδειγμα μπορεί να αφορά τον άνδρα που, κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στην πλατεία Τιενανμέν στην Κίνα το 1989, χρησιμοποίησε το ίδιο του το σώμα για να αντιταχθεί στα προελαύνοντα τανκς. Στην κοινή μνήμη, ο άνδρας έπεσε θύμα των στρατιωτικών οχημάτων, αλλά στην πραγματικότητα δεν σκοτώθηκε.

Ένα τελευταίο, εξαιρετικά γνωστό παράδειγμα του φαινομένου Μαντέλα μπορεί να αφορά τον Μίκυ Μάους. Είναι ευρέως γνωστό ότι η ενδυμασία του περιλαμβάνει τιράντες, ενώ στην πραγματικότητα το εν λόγω ρούχο δεν απεικονίζεται καθόλου στην τρέχουσα γραφική απόδοση του χαρακτήρα της Disney.

Πώς προκύπτουν οι ψευδείς αναμνήσεις;

Οι λόγοι για τους οποίους ένα υποκείμενο αναπτύσσει μια ψευδή ανάμνηση μπορεί να είναι κυρίως  βιολογικοί και ψυχολογικοί:

Μεταξύ των βιολογικών λόγων που βρίσκονται στη ρίζα των ψευδών αναμνήσεων περικαμβάνονται:

• η εγκεφαλίτιδα
• το σύνδρομο Wernicke-Korsakoff, έναν τύπο αμνησίας που προκύπτει από το συνδυασμό της εγκεφαλοπάθειας Wernicke, η οποία προκαλεί οξεία κατάσταση σύγχυσης, και του συνδρόμου Korsakoff, μιας μακροχρόνιας αμνησίας
• οι εγκεφαλικές βλάβες μπορεί να είναι μια πιθανή αιτία, ιδίως εάν επηρεάζουν τις προμετωπιαίες περιοχές του φλοιού
• η μακροχρόνια κατάχρηση ουσιών όπως η κάνναβη μπορεί να προκαλέσει αυτό το φαινόμενο.

Ένας άλλος βιολογικός λόγος μπορεί να εντοπιστεί στην ανεπαρκή ποσότητα και στην κακή ποιότητα του ύπνου, καθώς επηρεάζουν την ικανότητα του εγκεφάλου να επανεπεξεργάζεται και να αποθηκεύει κατάλληλα τις πληροφορίες της ημέρας.

Από ψυχολογική άποψη , είναι πιθανό η ενθάρρυνση για τη δημιουργία ψευδών αναμνήσεων να συμβαίνει για τουλάχιστον δύο λόγους:

• Η επιρροή που υφίσταται το υποκείμενο, από ανθρώπους που είναι αγαπητοί σε αυτό και χαίρουν εκτίμησης και εμπιστοσύνης.  Ο παιδοψυχολόγος Jean Piaget είχε ως πρώτη του ανάμνηση την εμπειρία μιας απόπειρας απαγωγής, που συνέβη όταν ήταν δύο ετών. Η νταντά που τον πρόσεχε επιβεβαίωσε την ιστορία. Δεκατρία χρόνια μετά την απόπειρα απαγωγής, η νταντά ομολόγησε στους γονείς του ότι είχε εφεύρει όλο το επεισόδιο.
•  Η ύπνωση μπορεί επίσης να βοηθήσει στη δημιουργία εύλογων ιδεών, για την κατασκευή μιας ψευδούς μνήμης. H ψεύτικη μνήμη αργότερα αποδεικνύεται ότι «προκλήθηκε» από την επιμονή και τις λεπτομέρειες του υπνοθεραπευτή.

Πηγή: psiche

Μπορεί να σας ενδιαφέρουν: Gaslighting, ένα είδος συναισθηματικής κακοποίησης. Νίκησέ το!

Γιατί οι άνθρωποι λένε ψέματα; Πότε κάποιος είναι παθολογικός-ψυχαναγκαστικός ψεύτης;

Πώς λειτουργεί η «αγκαλιά της πεταλούδας»;